راهنمای مراقبت از کولوستومی
لوله گوارشی که از دهان شروع می شود و با کانال مقعدی پایان می یابد، فرایندهای پیچیده و متعدد گوارشی راانجام می دهد . این فرایندها از طریق ترشح هورمون های بیوشیمیایی و دخالت اعصاب به صورت هماهنگ انجام می شود. در واقع گوارش شامل فرایندهای دریافت غذا ، هضم(مکانیکی و شیمیایی) مواد غذایی، جذب ریزمغذی ها و دفع مواد زاید است. اجرای تشکیل دهنده سیستم گوارشی از دو بخش لوله گوارشی و اندام ها تشکیل شده است. لوله گوارش از دهان ، مری ، معده ، روده های باریک ، بزرگ و مقعد تشکیل شده است. اندام های گوارشی که به عنوان اندام های ضمیمه ای گوارش نیز شناخته می شوند عبارتند از کبد، کیسه صفرا و بخش برون ریز غده پانکراس. اختلال در ساختار فیزیکی (آناتومیکی) یا عملکردی بخش های مختلف سیستم گوارشی در نهایت باعث اختلال در هریک از این فرایندها می شود که می تواند باعث به خطر افتادن ادامه حیات فرد شود.
فرایند هضم یا در هم شکستن لقمه های غذایی خورده شده به کمک دندان ها، در دهان و با جویدن آغاز می شود . بنابراین لقمه غذایی خورده شده که اکنون به بخش های کوچکتر تقسیم شده است و با بزاق دهان نیز آمیخته و نرم شده است ، وارد گلو می شود. و از آنجا به کمک حرکات دودی شکل مری و با عبور از دریچه ای که بین معده و مری وجود دارد(دریچه کاردیا ) وارد معده می شود. لایه ماهیچه ای معده با انقباض خود به ترکیب شدن مکانیکی مواد با ترشحات معده ای کمک می کند؛ بنابراین لقمه های غذایی وارد شده به معده تحت تاثیر شیره معده به کیموس یا سوپ معده ای تبدیل می شوند. کیموس معده ای سپس با عبور از دریچه پیلور وارد روده باریک می شود. روده باریک به سه بخش عملکردی دئودنوم ، ژژنوم و ایلئوم تقسیم می شود. طول آن به طور متوسط حدود 6.7 متر است. حرکات روده باریک به تسهیل هضم و جذب کمک می کند.کیموس معده ای پس از ورود به دئودنوم، باعث تحرک روده و درنتیجه مخلوط شدن ترشحات کبدی، پانکراسی با ترشحات روده باریک می شود . ترشحات روده ای شامل آنزیم ها و نمک های صفراوی است. متوسط مدت زمان انتقال مواد از دهان به روده بزرگ (کولون ) 4 تا 9 ساعت است که 3 تا 5 ساعت از این زمان به طور اختصاصی صرف مخلوط کردن مداوم و پیوسته کیموس در روده باریک می شود. فرایندهای هضمی مواد غذایی را به مولکول های پیچیده ای تبدیل می کنند که به راحتی به جریان خون جذب می شوند. مقدار وسیعی از جذب در بخش ابتدایی روده باریک ( دئودنوم و ژژنوم ) رخ می دهد که در آن جا پرز و حاشیه مسواکی به اندازه کافی وجود دارد.
از آنجا که حدود 5 تا 6 لیتر مایع روزانه در بخش ابتدایی روده باریک وارد می شود و 3 لیتر نیز توسط خود روده تولید می شود (جمعا حدود 8 تا 9 لیتر روزانه)؛ جذب مایع درون مجرایی روده باریک قابل توجه و مهم است. از این میزان، حدود 7تا8 لیتر در روده باریک جذب می شود و فقط 1 تا 2 لیتر مایع روزانه وارد روده بزرگ می شود. روده بزرگ شامل سکوم با زائده آپاندیس ، کولون بالا رونده ، کولون عرضی ، کولون پایین رونده ، کولون سیگموئید ، رکتوم (راست روده) و کانال مقعد است. طول آن تقریباً 122 تا 152 سانتی متر است و تا حدودی شکل نعل اسبی مانند دارد. قطر روده بزرگ 2.5 تا 5.5 سانتیمتر است که بیشترین قطر مربوط به سکوم است و به سمت انتها که می رسد قطر روده کوچک تر می شود. عملکردهای اصلی روده بزرگ شامل جمع آوری ، غلیظ کردن ، حمل و حذف مواد زائد مدفوع است. نیمه ابتدایی روده بزرگ در اصل به جذب مربوط می شود و نیمه انتهایی آن به ذخیره سازی و دفع مربوط می شود. موادی که در روده باریک جذب نشده اند، به مقدار 1 تا 1.5 لیتر در روز، از طریق دریچه ایلئوسکال وارد سکوم می شوند. آب ، الکترولیت ها (سدیم و کلرید) ، گلوکز و اوره از آن جذب می شوند. با عبور این مواد در طول روده بزرگ ، مایع بیشتری از آن جذب می شود و قوام آن از حالت مایع (در کولون بالا رونده ) به نیمه سیال یا نرم (در کولون عرضی) و به جامد (در کولون پایین رونده ) افزایش می یابد. هنگامی که محتوای روده ای به کولون سیگموئید می رسد، به مدفوع ، که مجموعه ای از مواد زاید جامد مدفوعی است، تبدیل می شود.
“استومی” به روش جراحی گفته می شود که از طریق ایجاد یک برش بر روی شکم ، بخشی از لوله گوارش را به شکل یک دهانه یا “استوما” بر روی سطح پوست می آورند و به این طریق دفع مواد از مسیر طبیعی آن که دفع اختیاری از مقعد است منحرف می شود . این انحراف دفع از طریق استوما، می تواند به صورت دایم یا موقت باشد. در صورتی که استوما موقت باشد. طی یک جراحی دیگر ، استوما بسته می شود و مسیر طبیعی دفع مجدد برقرار می شود.
در صورتی که قسمتی از انتهای روده باریک که “ایلئوم” نام دارد به سطح پوست آورده شود به آن”ایلئوستومی” گفته می شود،که معمولا در قسمت راست و پایین شکم تعبیه می شود. اگر بخشی از روده بزرگ یا “کولون” به سطح پوست آورده شود به آن “کولوستومی” گفته می شود، که معمولا در سمت چپ و پایین شکم قرار دارد.
شکل، اندازه و نوع ترشحات استوما در افراد مختلف، بسته به نوع جراحی ، محل استوما و جثه افراد متفاوت است. قطر استوما در ایلئوستومی معمولا کوچک تر از کولوستومی است . ترشحات ایلئوستومی رقیق تر و در حجم بیشتری نسبت به کولوستومی است. ترشحات ایلئوستومی به دلیل دارا بودن آنزیم های گوارشی پانکراس و روده ای، نسبت به ترشحات کولوستومی سوزاننده تر هستند و در صورت تماس با پوست باعث آسیب و خوردگی پوست می شوند. از نظر شکل نیز استوما می تواند متنوع باشد. سه شکل استومای تک دهانه یا انتهایی، استومای حلقه ای یا لوپ و استومای دو لوله ای یا دبل برل اشکال شایع استوما هستند.
ممکن است افراد به دلایل مختلفی تحت جراحی استومی قرار بگیرند که شایع ترین آن ها عبارتند از:
- وجود توده (خوش خیم یا بدخیم ) در بخشی از روده
- انسداد روده
- بیماری های التهابی روده ( کرون یا کولیت اولسراتیو )
- بیماری های دیورتیکولار
- آسیب به روده ناشی از تروما
- بی اختیاری مدفوعی
- وجود زخم های پیچیده و بزرگ در ناحیه مقعد و لگن
- ناهنجاری های ژنتیکی در نوزاد همانند باز نبودن سوراخ مقعد، هیرشپرونگ و …
قبل از جراحی استومی ، ممکن است با نظر پزشک یک جلسه مشاوره با پرستار کارشناس زخم یا استومی برای بیمار در نظر گرفته شود که در آن جلسه ، پرستار ضمن توضیح روش جراحی و مراقبت های پس از آن به طور خلاصه ، با بررسی خطوط شکم و با توجه به نوع جراحی بهترین محل برای استوما را تعیین و علامت گذاری می کند. این علامت گذاری به نصب راحت تر کیسه پس از جراحی و کاهش عوارض پوستی یا عوارض جراحی کمک خواهد کرد.
ویژگی های یک استومای طبیعی :
با توجه به اینکه استوما یک بخش از روده باریک یا روده بزرگ است. به طور طبیعی ویزگی هایی مشابه با بافت های مخاطی بدن دارد که عبارتند از :
- ظاهر صورتی تا قرمز رنگ ، تقریبا مشابه با پوشش داخلی دهان هر فرد
- مرطوب بودن به دلیل ترشح دایمی مخاط (موکوس)
- عدم احساس درد یا فشار به دلیل نداشتن گیرنده های حس درد یا فشار
یک استومای طبیعی پس از جراحی هم چنین ویژگی های زیر را خواهد داشت:
- ارتفاع یا بیرون زدگی از سطح پوست حدود 2.5 سانتی متر که نصب کیسه و جمع آوری مواد دفعی را راحت تر خواهد کرد.
- عدم کنترل بر دفع ترشحات خروجی یا گازهای دفعی گوارشی
- حجم و قوام مواد دفعی خروجی از استوما بسته به نوع جراحی ، محل استوما و تغذیه فرد متفاوت خواهد بود.